company logo

Γιατί είναι τόσο δύσκολη η έρευνα στην επιστήμη της διατροφής;

Γιατί είναι τόσο δύσκολη η έρευνα στην επιστήμη της διατροφής;
Επιμέλεια κειμένου

Κωνσταντίνος Ξένος
Κλινικός Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Διευθυντής τμήματος Διατροφογενετικής και Έρευνας Θρέψης «Ευρωκλινική Αθηνών»
&
Ευγενία Αλεξάνδρου
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Πτυχιούχος  University of Nottingham
 

Είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα καλά για έναν ενήλικα; Το κόκκινο κρέας βλάπτει ή ωφελεί; Η κετογονική διατροφή κρύβει κινδύνους  για την υγεία; Μπορεί πράγματι η χορτοφαγική  διατροφή  να επεκτείνει το προσδόκιμο επιβίωσης;

Στην ιατρική επιστήμη, η απόδειξη οποιασδήποτε θεωρίας είναι δύσκολη. Η επιστήμη της διατροφής δεν διαφέρει και παρουσιάζει μερικές μοναδικές προκλήσεις. Παρά τα πολλά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι επιστήμονες της διατροφής, η κατανόηση των τροφίμων που υπό προϋποθέσεις ωφελούν ή βλάπτουν την υγεία είναι απαραίτητη. Επιπλέον σήμερα, ο κόσμος όλο και περισσότερο ενδιαφέρεται να βρει τρόπους για να ενισχύσει την υγεία του μέσω της διατροφής, συμβάλλοντας στη μείωση των παραγόντων κινδύνου για παθήσεις όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο διαβήτης.  Όλοι οι τομείς έρευνας στις επιστήμες εμφανίζουν «προβλήματα» αλλά επειδή η διατροφή είναι πλέον ένα μείζον ζήτημα, τα προβλήματα φαίνονται πιο έντονα.

Στον τομέα της έρευνας για τη διατροφή, οι επιστήμονες έχουν κάνει σημαντικά βήματα με το πέρασμα των χρόνων. Συμπεράσματα όπως ότι η βιταμίνη C αποτρέπει το σκορβούτο, ότι η νόσος beriberi αναπτύσσεται λόγω έλλειψης θειαμίνης και ότι η ανεπάρκεια βιταμίνης D προκαλεί ραχίτιδα είναι μόνο κάποια από τα σημαντικά ευρήματα των επιστημόνων. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, παρατηρούμε μια σύνδεση μεταξύ μιας συγκεκριμένης θρεπτικής ουσίας και μιας συγκεκριμένης κατάστασης. Ωστόσο, η εικόνα σπάνια είναι τόσο ξεκάθαρη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν στην έρευνα συμπεριλαμβάνονται πολλοί παράγοντες  όπως η παχυσαρκία, η οστεοπόρωση, ο διαβήτης και οι καρδιακές παθήσεις. Επίσης, οι συνθήκες που σχετίζονται με τη διατροφή έχουν αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Οι πιο κοινές απειλές για την υγεία στο παρελθόν ήταν οι διατροφικές ανεπάρκειες, ενώ σήμερα η υπερφαγία και η συνεπαγόμενη παχυσαρκία τείνουν να αποτελούν το κύριο πρόβλημα.

Η «τέλεια» διατροφική μελέτη

Σε μια ιδανική περίπτωση, για να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο μιας συγκεκριμένης τροφής στην υγεία-για παράδειγμα  τα οφέλη της κατανάλωσης των Goji  berries –θα έπρεπε η έρευνα να ήταν κάπως έτσι:

Επιστήμονες  φιλοξενούν σε εργαστήριο 10.000 συμμετέχοντες (άνδρες και γυναίκες με παρόμοια φυλετικά χαρακτηριστικά) για 10 χρόνια. Οι συμμετέχοντες ακολουθούν ακριβώς την ίδια  διατροφή κατά τη διάρκεια της διαμονής τους, με μια διαφορά: Οι μισοί συμμετέχοντες καταναλώνουν Goji  berries  χωρίς να το γνωρίζουν (ίσως αναμειγνύονται σε κάποιο smoothie).  Ούτε οι ερευνητές αλλά ούτε και οι συμμετέχοντες πρέπει να γνωρίζουν  ποιοι από τους συμμετέχοντες καταναλώνουν Goji berries και ποιοι όχι. Εάν οι συμμετέχοντες γνώριζαν ότι είχαν λάβει Goji berries θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη δυναμική του εικονικού φαρμάκου (placebo). Το αλκοόλ και ο καπνός απαγορεύονται κατά τη διάρκεια της μελέτης. Οι συμμετέχοντες πρέπει επίσης να γυμνάζονται για το ίδιο χρονικό διάστημα, με την ίδια μορφή άσκησης και με την ίδια συχνότητα. Αυτή η λεγόμενη διπλά τυφλή έρευνα είναι ζωτικής σημασίας για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων. Κατά τη δεκαετή λοιπόν αυτή μελέτη, οι επιστήμονες θα παρακολουθούν εντατικά την υγεία των συμμετεχόντων. Αυτό μπορεί να συνεπάγεται τη διεξαγωγή τακτικών εξετάσεων αίματος ή άλλου είδους εξετάσεων.

Εύκολα κατανοεί κάποιος πως  το αστρονομικό κόστος αυτού του τύπου μελέτης αποτελεί ένα τεράστιο πρώτο εμπόδιο. Παράλληλα, αν επικαλεστούμε την  ηθική και την λογική, θα δούμε ότι κάτι τέτοιο ως μοντέλο έρευνας είναι φύση αδύνατο να υπάρξει πραγματικά…

Ας προσγειωθούμε στην πραγματικότητα

Στη διατροφική έρευνα πρέπει να γίνονται κάποιες παραχωρήσεις, καθώς η τέλεια μελέτη είναι ανέφικτη. Έτσι, στις «μελέτες παρατήρησης» οι επιστήμονες της διατροφής αναζητούν συνδέσεις μεταξύ του τι καταναλώνει ένα άτομο και της τρέχουσας ή της μελλοντικής κατάστασης της υγείας του. Χρησιμοποιώντας αυτού του είδους τις μελέτες οι επιστήμονες απέδειξαν ότι ο καπνός προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα και ότι η φυσική άσκηση συμβάλλει την καλύτερη υγεία.

Ωστόσο, οι μελέτες αυτές δεν είναι τέλειες. Στις  μελέτες παρατήρησης οι επιστήμονες ζητούν από τους συμμετέχοντες να σημειώνουν όλα όσα καταναλώνουν για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα ή ακόμα και ότι συνήθιζαν να καταναλώνουν πριν κάποιο καιρό. Τα αποτελέσματα λοιπόν της έρευνας εξαρτώνται από τα λεγόμενα των συμμετεχόντων που σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι ακριβή. Ορισμένοι ενδέχεται να ξεχάσουν να αναφέρουν κάποια γεύματα ή τρόφιμα για τα οποία δεν είναι και τόσο «περήφανοι» που κατανάλωσαν, ενώ οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν πάντοτε το ακριβές μέγεθος των μερίδων τους ή τα πλήρη συστατικά που περιέχονται στα γεύματα των εστιατορίων. Επιπλέον, οι ερευνητές συχνά λαμβάνουν τις διατροφικές πληροφορίες μια-δύο φορές κατά τη διάρκεια της έρευνας. Στην πραγματικότητα, η διατροφή των ανθρώπων μπορεί να αλλάξει ουσιαστικά κατά τη διάρκεια μιας δεκαετίας.

Τα ζητήματα λοιπόν που σχετίζονται με τον υπολογισμό της πρόσληψης θρεπτικών συστατικών είναι τόσα πολλά που ορισμένοι συγγραφείς θεωρούν τη διαδικασία της καταγραφής της διατροφής των συμμετεχόντων ως ψευδοεπιστήμη…

Η πολυπλοκότητα της διατροφής

Ένα άλλο ζήτημα που φαίνεται να «μαστίζει» την έρευνα για τη διατροφή είναι η πολυπλοκότητα. Μερικές φορές μια μελέτη θα επικεντρωθεί στην επίδραση ενός μόνο ειδικού τροφίμου ή ενός συστατικού σε μια έκφανση της υγείας, κάτι το οποίο είναι πιο εύκολο στην όλη ερευνητική διαχείριση. Τι γίνεται όμως όταν οι μελέτες προσπαθούν να διερευνήσουν την επίδραση μιας συγκεκριμένης διατροφής;  Η μεσογειακή διατροφή, για παράδειγμα, έχει κερδίσει μεγάλη προσοχή τα τελευταία χρόνια. Η δυσκολία που παρουσιάζεται εδώ είναι ότι ο τύπος της μεσογειακής διατροφής ενός ατόμου θα μπορούσε να είναι πολύ διαφορετικός από κάποιου άλλου. Για παράδειγμα κάποιος στη διατροφή του μπορεί να συμπεριλαμβάνει ένα μικρό ποτήρι κόκκινο κρασί, 25 ελιές και μια αγκινάρα κάθε μέρα ενώ κάποιος άλλος  στην ίδια πειραματική ομάδα μιας μελέτης,  να μην συμπεριλάβει τίποτα από αυτά στη διατροφή του.

Ένα σχετικό ζήτημα είναι και αυτό της αντικατάστασης. Εάν κάποιος δεν καταναλώνει κρέας είναι πιθανό να το αντικαταστήσει με άλλες φυτικές πηγές πρωτεΐνης. Έτσι, όταν συγκρίνουμε διατροφές που περιέχουν κρέας με εκείνες που δεν περιέχουν, οι τυχόν επιπτώσεις στην υγεία μπορεί να μην οφείλονται στην έλλειψη κρέατος αλλά στην προσθήκη των άλλων τροφίμων. Επιπλέον, κάθε τύπος φρούτων και λαχανικών περιέχει μια τεράστια ποικιλία συστατικών, ενώ ο τύπος και το μέγεθος αυτών μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τον τόπο ανάπτυξης, τον τρόπο μεταφοράς και αποθήκευσης και τον τρόπο επεξεργασίας ή μαγειρέματος.

Υπάρχουν τόσοι πολλοί παράγοντες  που πρέπει να ληφθούν υπόψη, με αποτέλεσμα όταν μια μελέτη βρίσκει ένα στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να προσδιοριστεί εάν προέρχεται στην πραγματικότητα από τα τρόφιμα ή τα συστατικά που αποτελούν το αντικείμενο της έρευνας. Φυσικά, η πολυπλοκότητα παρατηρείται και στους συμμετέχοντες που λαμβάνουν μέρος στις έρευνες. Η κατανάλωση ενός μόνο φιστικιού μπορεί να προσφέρει σε ένα άτομο ωφέλιμα θρεπτικά συστατικά ενώ σε άλλους που μπορεί να έχουν αλλεργία  θα μπορούσε να είναι θανατηφόρο. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2015 οι επιστήμονες ενώ μετρούσαν συνεχώς τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα των 800 συμμετεχόντων, παρατήρησαν σημαντική μεταβλητότητα στην ανταπόκριση τους στα ίδια γεύματα. Οι συγγραφείς εξηγούν ότι οι παγκόσμιες διατροφικές συστάσεις μπορεί να έχουν περιορισμένη χρησιμότητα.

Η σύγχυση με τους παράγοντες  των μελετών

Για να εξηγήσουμε αυτό το ζήτημα μπορεί να είναι χρήσιμο να περιγράψουμε τα ευρήματα μιας φανταστικής (ίσως όχι και τόσο…) μελέτης: Οι άνθρωποι που καταναλώνουν πολύ σπανάκι ζουν 5 χρόνια περισσότερο από τους ανθρώπους που δεν καταναλώνουν σπανάκι. Θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει λοιπόν ότι το σπανάκι αυξάνει τη διάρκεια ζωής. Εντούτοις, πριν σπεύσετε να βγάλετε τα συμπεράσματα σας  αξίζει να εξετάσετε προσεκτικά την έρευνα:  Η παρατεταμένη διάρκεια ζωής μπορεί να μην οφείλεται μόνο στην κατανάλωση σπανακιού καθώς κάποιος που καταναλώνει πολύ σπανάκι μπορεί επίσης να καταναλώνει και πολλά άλλα λαχανικά σε αντίθεση με κάποιον  που δεν καταναλώνει καθόλου σπανάκι. Επίσης, κάποιος που καταναλώνει τακτικά λαχανικά είναι πιο πιθανό να επιδοθεί σε άλλες υγιεινές δραστηριότητες, όπως η άσκηση. Κάποιος που δεν καταναλώνει σπανάκι ίσως να είναι λιγότερο πρόθυμος να ασχοληθεί με την άσκηση. Αυτές είναι όλες υποθέσεις φυσικά αλλά είναι σαφές ότι υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που συνδέονται με την κατανάλωση σπανακιού και αυτοί μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα. Στις περισσότερες μελέτες, οι ερευνητές επιχειρούν να "ελέγξουν" αυτούς τους παράγοντες, αλλά υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος κάποιος παράγοντας που δεν έχει γίνει αντιληπτός να μεταβάλλει σημαντικά τα ευρήματα.

Συμπερασματικά…

Η διατροφική έρευνα είναι ένα ναρκοπέδιο σύγχυσης. Ο προσδιορισμός του τι είναι υγιεινό και τι όχι μπορεί να αποτελεί πρόκληση. Παρόλο που μπορούμε να είμαστε αρκετά σίγουροι ότι τα φρούτα και τα λαχανικά συμβάλουν στην καλή υγεία ενώ οι αυξημένες συγκεντρώσεις  κορεσμένων λιπαρών οξέων, αλατιού, και σακχάρων δεν ωφελούν την υγεία, καλό είναι να μην ξεχνάμε ότι στην έρευνα  υπάρχουν πολλές γκρίζες περιοχές…

Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν? Οι επιστήμονες θα πρέπει να συνεχίσουν να βελτιώνουν τις μεθόδους έρευνας ενώ από την άλλη πλευρά οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι προσεκτικοί σε αυτά που διαβάζουν. Δεν υπάρχουν πολλές αδιαμφισβήτητες απαντήσεις στον κόσμο της διατροφής, καθώς είναι η επιστήμη της συνεχώς εξελίσσεται…

Τελευταία άρθρα

Ο «πόλεμος» με το κοιλιακό λίπος
Ο «πόλεμος» με το κοιλιακό λίπος

Με το πέρας του χρόνου παρατηρείται η τάση να αυξάνεται το σωματικό βάρος... 

Uneed συμπλήρωμα διατροφής
Uneed συμπλήρωμα διατροφής

Σύμφωνα με σημαντικές κλινικές μελέτες... 

Η σημασία των συμπληρωμάτων διατροφής σε στοματικό σπρέι
Η σημασία των συμπληρωμάτων διατροφής σε στοματικό σπρέι

Στο σύγχρονο τρόπο ζωής, τα συμπληρώματα διατροφής...