Ασπαρτάμη: Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα γλυκά συστατικά

Μπορεί η ασπαρτάμη να κυκλοφορεί ως εγκεκριμένο γλυκαντικό με λίγες θερμίδες για περισσότερα από 30 χρόνια, και στις περισσότερες χώρες του κόσμου, παρόλα αυτά, συχνά διαβάζουμε και ακούμε πολλά αμφιλεγόμενα σχόλια για την ασφάλεια ή την αποτελεσματικότητά της. Στην αρχή του νέου χρόνου ήρθε και πάλι στο προσκήνιο, με αφορμή την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA), η οποία δημοσιοποίησε το σχέδιο γνωμοδότησης αλλά και την έναρξη της δημόσιας διαβούλευσης για την ασφάλεια της ασπαρτάμης. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο σχέδιο γνωμοδότησης, η ασπαρτάμη είναι ασφαλής για κατανάλωση από το γενικό πληθυσμό, στα σημερινά επίπεδα Αποδεκτής Ημερήσιας Πρόσληψης (ADI), με την εξαίρεση των ατόμων με το γενετικό νόσημα φαινυλκετονουρία (PKU).

Πού βασίζεται η επιβεβαίωση της ασφάλειας της ασπαρτάμης από τις αρμόδιες ελεγκτικές αρχές;

Με δεδομένο ότι η ασπαρτάμη ανήκει στα πρόσθετα τροφίμων, προϋπόθεση για την έγκρισή της υπήρξε εξαρχής μία αυστηρή διαδικασία αξιολόγησης από τις αρμόδιες αρχές για την ασφάλεια τροφίμων όπως είναι ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων στις Η.Π.Α., η Επιστημονική Επιτροπή για τα Τρόφιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (προκάτοχος της σημερινής αρμόδιας αρχής, EFSA), και η Κοινή Επιτροπή για τα Πρόσθετα Τροφίμων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) και του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας (FAO). Τις αρχικές αξιολογήσεις και εγκρίσεις της ασπαρτάμης των αρχών της δεκαετίας του ‘80 ακολούθησαν περισσότερες μελέτες και νέες αξιολογήσεις από τους αρμόδιους φορείς και οι οποίες κάθε φορά επιβεβαίωναν την ασφάλειά της ως πρόσθετου τροφίμων (FDA, 2006, EFSA, 2006, 2009, 2011).

Στις αρχές του χρόνου δημοσιεύθηκε το προσχέδιο μίας νέα αξιολόγησης της ασφάλειας της ασπαρτάμης από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια Τροφίμων (EFSA), στα πλαίσια της προγραμματισμένης επαναξιολόγησης όλων των πρόσθετων τροφίμων που έχουν εγκριθεί στην Ε.Ε. πριν το 2009. Για τη νέα αυτή αξιολόγηση η Ομάδα για τα Πρόσθετα Τροφίμων και τις Πηγές Θρεπτικών Συστατικών που προστίθενται στα Τρόφιμα της EFSA (ANS Panel) εκτίμησε όλα τα διαθέσιμα δεδομένα σχετικά με την ασπαρτάμη, μεταξύ των οποίων τις πρώτες 112 μελέτες που χρησιμοποιήθηκαν για την έγκρισή της, αλλά και κάθε νέα μελέτη, αναφορά και δεδομένο που αφορούν στην ασπαρτάμη και τα προϊόντα από τη διάσπασή της, και μετά από λεπτομερή και μεθοδική ανάλυση κατέληξε ότι, η ασπαρτάμη είναι ασφαλής για κατανάλωση από το γενικό πληθυσμό. Επιπλέον, οι ειδικοί της EFSA επιβεβαίωσαν την ασφάλεια της υπάρχουσας τιμής ADI για την ασπαρτάμη (όπου ADI ή Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη είναι η μέγιστη ποσότητα ασπαρτάμης που μπορεί κάποιος να καταναλώνει καθημερινά και εφόρου ζωής χωρίς κίνδυνο για την υγεία του) καθώς και ότι τα επίπεδα κατανάλωσης στην Ευρώπη είναι χαμηλότερα από αυτήν την τιμή. Επιπλέον, οι ειδικοί της EFSA τόνισαν ότι, αν και η ασπαρτάμη είναι ασφαλής για τον γενικό πληθυσμό, συμπεριλαμβανομένων και των γυναικών που είναι έγκυες ή θηλάζουν, παιδιών και ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη, εντούτοις δεν πρέπει να καταναλώνεται από άτομα με το γενετικό νόσημα φαινυλκετονουρία (PKU) που δεν μπορούν να μεταβολίσουν το αμινοξύ φαινυλαλανίνη και επομένως πρέπει να αποφεύγουν όλα τα τρόφιμα ή ροφήματα που την περιέχουν, μεταξύ των οποίων και την ασπαρτάμη. 

Η «φύση» της ασπαρτάμης

Στο ανθρώπινο σώμα, η ασπαρτάμη διασπάται προς τα αμινοξέα ασπαρτικό οξύ και φαινυλαλανίνη και μικρή ποσότητα μεθανόλης, συστατικά τα οποία προσλαμβάνουμε καθημερινά και σε μεγαλύτερες ποσότητες από πολλά τρόφιμα του καθημερινού μας διαιτολογίου. Για παράδειγμα, τα δύο αμινοξέα ασπαρτικό οξύ και φαινυλαλανίνη περιέχονται σε πολλά πρωτεινούχα τρόφιμα, όπως το κρέας και τα γαλακτοκομικά, και η μεθανόλη σε πολλά φρούτα και λαχανικά, όπως η τομάτα και η μπανάνα. Όταν καταναλώνουμε ασπαρτάμη, αυτή διασπάται στον οργανισμό μας, όπως οι πρωτεΐνες των τροφών μας, προς τα τρία αυτά συστατικά, και από τη στιγμή εκείνη και έπειτα ο οργανισμός μας τα χρησιμοποιεί σαν να προέρχονταν π.χ. από το κρέας ή το χυμό μας.

Ο ρόλος της ασπαρτάμης στον έλεγχο του βάρους

Με δεδομένο ότι η ασπαρτάμη έχει γεύση παρόμοια με της ζάχαρης αλλά αποδίδει πρακτικά μηδενικές θερμίδες, μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους που θέλουν να ελέγξουν το βάρος τους, χωρίς να αποκλείσουν τη γλυκιά γεύση από τη διατροφή τους. Για παράδειγμα, η αντικατάσταση ενός απλού ζελέ με ένα light εξοικονομεί περίπου 80 θερμίδες, η αντικατάσταση ενός κουταλιού του γλυκού ζάχαρη στον καφέ με ένα δισκίο γλυκαντικού εξοικονομεί 20 θερμίδες, και η επιλογή ενός ποτηριού αναψυκτικού light αντί του αντίστοιχου με ζάχαρη εξοικονομεί περίπου 105 θερμίδες. Αντικαθιστώντας λοιπόν τα τρόφιμα και ροφήματα με τις light εκδοχές τους που περιέχουν ασπαρτάμη, ή άλλα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά, και με τη προϋπόθεση ότι δεν αυξάνει την πρόσληψη θερμίδων από άλλες πηγές, μπορεί κανείς να μειώσει τις συνολικές θερμίδες που προσλαμβάνει καθημερινά, και επομένως να μειώσει το βάρος του. Σήμερα, έχουμε πλέον επαρκή δεδομένα ότι, όταν η ασπαρτάμη χρησιμοποιείται ως μέρος ενός προγράμματος για την απώλεια ή τη διατήρηση του βάρους, μπορεί να σχετίζεται με μεγαλύτερη απώλεια βάρους και μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να διατηρήσουν το βάρος τους μακροπρόθεσμα.

Επιπλέον, η ασπαρτάμη δεν επηρεάζει τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα και επομένως μπορεί να καταναλώνεται από άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, στα οποία βέβαια συστείνεται γενικότερα να λαμβάνουν υπόψη τους άλλα συστατικά που ενδεχομένως περιέχονται στα διάφορα προϊόντα και τα οποία μπορεί να επηρεάζουν τα επίπεδα γλυκόζης ή να αποδίδουν θερμίδες.

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

• Δελτίο Τύπου EFSA για την αξιολόγηση της ασπαρτάμης. Διαθέσιμο στο:

    http://www.efsa.europa.eu/en/press/news/130108.htm 

• European Food Safety Authority. Topic: Aspartame http://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/aspartame.htm
• Nonnutritive Sweeteners: Current Use and Health Perspectives. A Scientific Statement From the American Heart Association and the American Diabetes Association. Circulation. 2012;126:509-519.
• Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Use of Nutritive and Nonnutritive Sweeteners. J Acad Nutr Diet. 2012;112:739-758